فیلم مستند «آخرین چراغ» روایتی از مقاومت مادرانه؛ کارگردان بر لزوم احقاق حقوق مستندسازان ایران تاکید کرد

علیرضا سعیدی کیاسری، کارگردان سینمای مستند، با فیلم جدید خود «آخرین چراغ»، نه تنها تابلویی الهام‌بخش از ایستادگی یک مادر برای تحصیل دخترش را به تصویر می‌کشد، بلکه به چالشی مهم در سینمای مستند ایران نیز می‌پردازد: سکوت مستندسازان در مطالبه حقوق خود. این اثر که برای نوزدهمین جشنواره «سینماحقیقت» ثبت نام کرده، فرصتی برای تأمل بر روی نقش هنر در انعکاس واقعیت‌های اجتماعی و لزوم پویایی بیشتر در عرصه مستندسازی کشور فراهم آورده است.

«آخرین چراغ»؛ تبلور اراده مادرانه در سینمای مستند ایران

«آخرین چراغ» داستان زندگی مادری است که گذشته‌ای متفاوت در شهر داشته، اما به واسطه ازدواج، ناگزیر به دل کوهستان‌های جنوب مازندران کوچ کرده و با وجود بی‌تجربگی، به یک دامدار حرفه‌ای تبدیل می‌شود. حسرت ناکامی در ادامه تحصیل و رها کردن شغلی مورد علاقه، او را به مبارزه‌ای بی‌وقفه برای تضمین آینده دختر نوجوانش، ستایش، وادار می‌کند. در روستایی که مدرسه آن به دلیل نبود دانش‌آموز تعطیل شده و حتی مدارس همجوار نیز امکان ادامه تحصیل را فراهم نمی‌کنند، اراده این مادر ستودنی است.

ایده ساخت این فیلم مستند از خبری درباره پدربزرگی ۸۰ ساله نشأت گرفت که نوه‌اش را با اسب به مدرسه می‌برد. اما با ورود به زندگی این خانواده، سعیدی کیاسری با واقعیتی عمیق‌تر روبرو شد؛ مادری که برای رساندن دخترش به کلاس هفتم در شهر نکا، سختی‌های فراوانی را متحمل می‌شود، تا جایی که برای غلبه بر مشکلات رفت و آمد، موتورسواری می‌آموزد. کارگردان در این فیلم با رویکرد ناداستان و تمرکز بر «صبر و سکوت» مادر، به لایه‌های ذهنی و درونی این شخصیت می‌پردازد تا مبارزه‌ای آرام اما مصمم را روایت کند. این رویکرد، ارزش‌های نهفته در سینمای مستند ایران را در به تصویر کشیدن داستان‌های واقعی و تأثیرگذار انسانی برجسته می‌سازد.

چرا مستندسازان ایران برای حقوق خود سکوت می‌کنند؟

فراتر از روایت «آخرین چراغ»، علیرضا سعیدی کیاسری به نکته‌ای حیاتی در حوزه سینمای مستند ایران اشاره می‌کند: بی‌میلی مستندسازان برای احقاق حقوقشان. او این سکوت را به ترس از تبعات مالی و قطع حمایت نهادهای متولی از جمله سازمان سینمایی و مرکز گسترش سینمای مستند و تجربی، نسبت می‌دهد. این مسئله تبعات جدی برای رشد و بالندگی مستندسازان و کیفیت آثار تولیدی دارد:

محدودیت خلاقیت: ترس از دست دادن بودجه، مانع از بیان آزادانه دغدغه‌ها و طرح ایده‌های بلندپروازانه می‌شود.

تقلیل پروژه‌ها: بسیاری از ایده‌های بلند مستند، به دلیل کمبود بودجه و مشکلات لجستیکی، ناچار به تولید در قالب فیلم کوتاه می‌شوند که این امر به ساختار و عمق اثر لطمه می‌زند.

رکود توسعه: عدم نقد سازنده و نبود گفتمان آزاد، مانع از شناسایی و رفع چالش‌های زیربنایی در سینمای مستند ایران می‌گردد.

این کارگردان تاکید می‌کند که نقد و گفتگوی سازنده، نه تنها به معنای مچ‌گیری نیست، بلکه می‌تواند به هم‌افزایی و تعامل بیشتر بین مستندسازان و مدیران فرهنگی منجر شده و فضای بهتری برای تولید آثار باکیفیت‌تر ایجاد کند.

نقش جشنواره «سینماحقیقت» در توسعه سینمای مستند و رفع چالش‌ها

جشنواره بین‌المللی «سینماحقیقت» همواره به عنوان رویدادی کلیدی در تقویم سینمای مستند ایران شناخته شده است. سعیدی کیاسری نیز با اذعان به اهمیت این جشنواره، آن را یک الزام برای فضای هنری کشور می‌داند. با این حال، او بر این باور است که تداوم و ارتقاء کیفیت این رویداد نیازمند مشارکت فعال و نقدهای سازنده از سوی همه مستندسازان است.

برای دستیابی به جشنواره‌ای که رضایت اکثریت فعالان این حوزه را جلب کند و به بستری مؤثر برای توسعه سینمای مستند تبدیل شود، راهکارهایی مانند:

تقویت گفتمان: ایجاد فضاهایی برای بحث و تبادل نظر آزاد و بدون ترس بین مستندسازان و مدیران.

شفافیت مالی: بازنگری در سازوکارهای حمایتی و بودجه‌بندی‌ها با هدف ایجاد شفافیت بیشتر و دسترسی عادلانه مستندسازان به منابع.

تداوم این جشنواره با رویکردی انتقادی و تلاش جمعی برای رفع نقاط ضعف، می‌تواند تضمین‌کننده آینده‌ای روشن‌تر برای سینمای مستند ایران باشد و به خلق آثاری همچون «آخرین چراغ» که هم روایتگر واقعیت‌ها هستند و هم جرقه اندیشه‌ای برای تغییر می‌زنند، کمک شایانی کند. این مهم جز با مقاومت در برابر سکوت و اصرار بر مطالبه‌گری حرفه‌ای محقق نخواهد شد.

مجله خبری فرهنگ و کتاب ( بوکی )