انتشارات خوارزمی پس از سه دهه، بار دیگر ترجمه محمدعلی موحد از کتاب «خزران» اثر آرتور کُستلر را روانه بازار کتاب کرده است. این اثر تاریخی که نخستین‌بار در سال ۱۳۶۱ به زبان فارسی منتشر شد، اکنون در چاپ سوم خود با نگاهی تازه به سرنوشت قوم خزران و تأثیر آن‌ها بر تاریخ یهودیت، توجه مخاطبان را جلب کرده است.
خزران‌ها؛ قومی جنگجو با سرنوشتی متفاوت
کتاب «خزران» به بررسی تاریخ قوم یهودی خزران می‌پردازد؛ قومی ترک‌تبار که از پیش از اسلام تا دوران حمله مغول‌ها در شمال دریای خزر زندگی می‌کردند. این قوم که در سرزمین‌هایی واقع در محدوده جمهوری‌های سابق شوروی سکونت داشتند، در دوره‌ای از تاریخ با امپراتوری‌های بزرگ مانند ایران ساسانی، بیزانس و خلافت اسلامی درگیر بودند.
محمدعلی موحد در مقدمه کتاب، خزران‌ها را قومی جنگجو و مزاحم توصیف می‌کند که بارها به مناطق اران، ارمنستان و آذربایجان حمله کرده‌اند و حتی تا همدان و دینور پیش‌روی داشته‌اند. به گفته او، پادشاهان ساسانی برای مقابله با این تهدیدها، استحکامات دفاعی در کوه‌های قفقاز بنا کردند.
تغییر دین خزران‌ها؛ از اسلام‌گریزی تا یهودگرایی
یکی از نکات برجسته این کتاب، روایت تغییر دین خزران‌هاست. در حالی که بسیاری از اقوام ترک‌نژاد به اسلام گرویدند، خزران‌ها تصمیم گرفتند به دین یهود روی آورند. آرتور کُستلر در این اثر، این تصمیم را تلاشی برای حفظ استقلال سیاسی و فرهنگی خزران‌ها در برابر دو قدرت بزرگ زمان یعنی خلافت بغداد و امپراتوری قسطنطنیه می‌داند.
بر اساس یافته‌های تاریخی ارائه‌شده در کتاب، کُستلر ادعا می‌کند که حدود ۹۰ درصد یهودیان اروپا و آمریکا از تبار خزران‌های ترک هستند و ارتباطی با اسباط دوازده‌گانه بنی‌اسرائیل یا قوم موسی ندارند. این دیدگاه، روایت رایج درباره تبار یهودیان را به چالش می‌کشد و زمینه‌ساز بحث‌های گسترده‌ای در محافل علمی شده است.
اهمیت بازنشر کتاب در فضای فکری امروز
در مقدمه چاپ جدید کتاب، ناشر تأکید کرده است که «خزران» از جمله آثاری است که در دوران غلبه روایت‌های ساده‌انگارانه تاریخی، خواندن آن ضرورتی دوچندان دارد. نثر روان و استدلال‌های مستند کُستلر، مخاطب را به تأملی عمیق درباره ریشه‌های تاریخی یهودیت و نقش خزران‌ها در شکل‌گیری آن دعوت می‌کند.
این کتاب در ۳۹۱ صفحه و با قیمت ۴۵۰ هزار تومان منتشر شده و همچنان یکی از منابع مهم در مطالعات تاریخی و قوم‌شناسی به شمار می‌رود.
شب بخارا؛ محفلی برای نقد و بررسی «خزران»
به مناسبت انتشار مجدد این اثر، شب بخارا در هشتصد و هفتاد و چهارمین نشست خود به نقد و بررسی کتاب «خزران» اختصاص یافته است. این مراسم در ساعت پنج عصر روز دوشنبه بیستم مرداد ۱۴۰۴ در تالار استاد جلیل شهناز خانه هنرمندان ایران برگزار می‌شود.
در این نشست، گودرز رشتیانی، پیام شمس‌الدینی و علی دهباشی به بررسی ابعاد مختلف کتاب و تأثیر آن بر مطالعات تاریخی خواهند پرداخت.
بازنشر کتاب «خزران» نه‌تنها فرصتی برای بازخوانی یک روایت تاریخی کمتر شنیده‌شده است، بلکه بستری برای گفت‌وگو و نقد علمی درباره تبارشناسی یهودیان و نقش قوم خزران در تحولات فرهنگی و دینی منطقه فراهم می‌آورد. این اثر همچنان پس از گذشت چند دهه، جایگاه خود را در میان آثار پژوهشی حفظ کرده و مخاطبان جدیدی را به خود جذب می‌کند.
من فارغ‌التحصیل رشته زبان و ادبیات فارسی هستم و از همان دوران دانشجویی به نقد ادبی و دنیای کتاب علاقه‌مند بودم. فعالیت حرفه‌ای خودم را از سال ۱۳۹۴ با نوشتن یادداشت‌ها و نقد کتاب در یک وبلاگ شخصی آغاز کردم. پس از کسب تجربه، به عنوان نویسنده و ویراستار با چندین نشریه فرهنگی و ادبی همکاری کردم و اکنون به عنوان دبیر سرویس ادبیات و هنر در یک مجله معتبر فرهنگ و ادب فعالیت می‌کنم. تلاش من این است که پلی باشم بین نویسندگان و خوانندگان و آثار ارزشمند را به جامعه معرفی کنم.