فرهنگستان زبان و ادب فارسی امسال نودمین سال فعالیت خود را جشن می‌گیرد. از تأسیس «فرهنگستان ایران» در سال ۱۳۱۴ تا امروز که با نام «فرهنگستان زبان و ادب فارسی» شناخته می‌شود، این نهاد مدام در برابر تهاجم واژگان بیگانه ایستاده و برابرهای فارسی مناسبی برای آنها پیشنهاد کرده است.
صادق هدایت و نقد نوواژه‌های فرهنگستان در نخستین دهه‌های تأسیس فرهنگستان ایران، برخی از بزرگان ادب، از جمله صادق هدایت، با منتقد‌کردن برابرگزینی‌های تازه مخالفت کردند. هدایت در مقاله طنزآلود «فرهنگ فرهنگستان» (۱۳۱۹) واژه‌های آکادمیک مانند «باشگاه» را مسخره خواند و برابر کردن «کلوپ» با «باشگاه» را نمونه‌ای از «جنایت ادبی» توصیف کرد. او حتی واژه‌های «داشگاه» و «لاشگاه» را برای «کافه» و «قبرستان» جعل کرد تا نشان دهد سخت می‌توانیم برابرهای ساختگی را بپذیریم.
تولد برابرهای فارسی و استقبال جامعه با وجود این انتقادها، بسیاری از برابرهای فرهنگستان مانند «دانشگاه»، «دانشکده»، «دانش‌آموز» و «پایان‌نامه» چنان ریشه دواندند که گویی قرن‌هاست در زبان فارسی حضور دارند. امروز بیش از ۶۵ هزار واژه مصوب در بخش «واژه‌های مصوب» سایت رسمی فرهنگستان قابل جستجو است و کارشناسان حوزه‌های مختلف می‌توانند برای اطمینان از رسمی بودن برابرها به این منبع معتبر مراجعه کنند.
طنز و دهن‌کجی به برابرهای جعلی سنت شوخی‌سازی با نوواژه‌های فرهنگستان پس از هدایت ادامه یافت و در چند دهه اخیر برخی از طنزپردازان برابرهایی مانند «درازآویز زینتی» برای «کراوات» یا «کش‌لقمه» برای «پیتزا» ابداع کردند و به‌اشتباه فرهنگستان نسبت دادند. حتی در ماه‌های اخیر واژه‌های ساختگی پزشکی مثل «جوال‌دوز رگ‌گشا» (برای آنژیوکت) و «فانوس فغان‌کش» (برای آژیر) میان کاربران شبکه‌های اجتماعی دست به دست شد.
سازوکار واژه‌گزینی در فرهنگستان فرهنگستان زبان و ادب فارسی از دوازده گروه پژوهشی تشکیل شده که «گروه واژه‌گزینی» مسئول بررسی واژه‌های بیگانه و پیشنهاد برابرهای فارسی است. پیشنهادها ابتدا در کارگروه‌های تخصصی هر رشته بررسی می‌شوند و سپس پس از تأیید نهایی، در دو قالب منتشر می‌شوند:
- کتاب «فرهنگ واژه‌های مصوب سال» برای هر دوره زمانی
- مجموعه‌های «هزارواژه تخصصی» هرگاه مصوبات یک رشته به هزار واژه برسد
تا امروز ۳۷ جلد از این مجموعه‌های تخصصی در حوزه‌های فنی، پزشکی، علوم انسانی و هنر منتشر شده است.
دیجیتال‌سازی و دسترسی آسان در سال‌های اخیر فرهنگستان با راه‌اندازی بانک واژگان آنلاین و اپلیکیشن موبایل، امکان جستجو و دسترسی همیشگی به برابرهای مصوب را برای پژوهشگران، معلمان و نویسندگان فراهم کرده است. این تحول دیجیتال نشان می‌دهد که چالش‌های همیشگی درباره پذیرش واژه‌های نو، به کمک فناوری می‌تواند آسان‌تر پشت‌سر گذاشته شود و زبان فارسی روزبه‌روز غنی‌تر شود.
حمایت از زبان ملی فعالیت مستمر فرهنگستان در ۹۰ سال گذشته، شاخصی از اهمیت حفظ هویت زبانی و فرهنگی ایران است. پذیرش برابرهای مصوب و بهره‌مندی از منابع رسمی، می‌تواند باعث تقویت انسجام زبانی و تقویت موقعیت فارسی در عرصه علم و فناوری جهانی شود. علاقه‌مندان برای بررسی فهرست کامل واژه‌ها و دریافت تازه‌ترین مصوبات می‌توانند به بخش «واژه‌های مصوب» وب‌سایت فرهنگستان زبان و ادب فارسی مراجعه کنند.
من فارغ‌التحصیل رشته زبان و ادبیات فارسی هستم و از همان دوران دانشجویی به نقد ادبی و دنیای کتاب علاقه‌مند بودم. فعالیت حرفه‌ای خودم را از سال ۱۳۹۴ با نوشتن یادداشت‌ها و نقد کتاب در یک وبلاگ شخصی آغاز کردم. پس از کسب تجربه، به عنوان نویسنده و ویراستار با چندین نشریه فرهنگی و ادبی همکاری کردم و اکنون به عنوان دبیر سرویس ادبیات و هنر در یک مجله معتبر فرهنگ و ادب فعالیت می‌کنم. تلاش من این است که پلی باشم بین نویسندگان و خوانندگان و آثار ارزشمند را به جامعه معرفی کنم.
Leave a Reply