۸ شهریور که یادآور درگذشت غلامرضا روحانی، شاعر و طنزپرداز نام‌آشنای ایران است، فرصتی برای بازخوانی زندگی و آثار این پیشگام ادبیات فکاهی فراهم می‌آورد. روحانی با تخلص «اجنه» سال ۱۲۷۶ در مشهد به دنیا آمد و تا زمان مرگش در ۸ شهریور ۱۳۶۴ نقش پررنگی در مطبوعات و محافل ادبی ایران ایفا کرد.
از اواخر دوره نوجوانی، اشعار طنز اجتماعی او در نشریات گل زرد، امید و نسیم شمال منتشر شد و به‌زودی به زبان کوچه و بازار راه یافت. روحانی با زبانی ساده و قابل‌فهم، آسیب‌های دوران پهلوی اول از فساد اداری تا خرافات را دستمایه نقد قرار داد و مخاطبانش را با طنزی گزنده به تأمل وا داشت.
یکی از مهم‌ترین وجوه شعر روحانی، نزدیکی او به لحن و لهجه مردم عادی بود. عبارات کوچه‌بازاری و اصطلاحات عامیانه در کارهایش مانند «ماشین مشدی ممدلی» و «حلوای تن‌تنانی» چنان ماندگار شدند که امروز هنوز در حافظه جمعی جاری‌اند. تصویرسازی‌های بدیع او نیز جلوه‌ای متفاوت به طنز می‌بخشید و عمق روایت را ارتقا می‌داد.
محمدعلی جمالزاده، پدر داستان‌نویسی معاصر ایران، در مقدمه «طلیعه فکاهیات روحانی» نوشت: «نام مستعار جناب روحانی سزاوار ماندگاری است و فارسی‌زبانان سال‌ها از ترنم اشعارش لذت خواهند برد.»
جمالزاده در کتاب «فرهنگ لغات عامیانه» نیز با آوردن نمونه اشعار روحانی از نشریات فکاهی، او را «رئیس طایفه فکاهی‌سرایان» معرفی کرد؛ لقبی که تا امروز نمادی از تأثیر و اصالت طنز این شاعر شمرده می‌شود.
غلامرضا روحانی مجموعه‌ای از آثار برجسته را در کارنامه دارد. مهم‌ترین آن‌ها عبارت‌اند از:
- طلیعه فکاهیات روحانی (۱۳۱۳)
- کلیات اشعار و فکاهیات روحانی
- یکی یه پوله خروس
این کتاب‌ها با نقد جدی مسائل اجتماعی و فرهنگی، به‌ویژه نیاز به تحصیل علم و مبارزه با خرافات، جایگاه ویژه‌ای در ادبیات معاصر ایران پیدا کردند و بارها تجدید چاپ شدند.
امروزه علاقه‌مندان به ادبیات طنز و تاریخ اجتماعی ایران می‌توانند با بازخوانی آثار غلامرضا روحانی، نه‌تنها طنازی سخنش را مرور کنند بلکه دریابند چگونه شعر در نقد شرایط زمانه و اصلاح اجتماعی مؤثر بوده است. جوان‌ترها می‌توانند نسخه‌های دیجیتال «طلیعه فکاهیات» یا چاپ‌های نو را از کتابفروشی‌های معتبر یا وب‌سایت‌های تخصصی ادبی دانلود و مطالعه کنند تا با طنز تیزبین «اجنه» بیشتر آشنا شوند.
من فارغ‌التحصیل رشته زبان و ادبیات فارسی هستم و از همان دوران دانشجویی به نقد ادبی و دنیای کتاب علاقه‌مند بودم. فعالیت حرفه‌ای خودم را از سال ۱۳۹۴ با نوشتن یادداشت‌ها و نقد کتاب در یک وبلاگ شخصی آغاز کردم. پس از کسب تجربه، به عنوان نویسنده و ویراستار با چندین نشریه فرهنگی و ادبی همکاری کردم و اکنون به عنوان دبیر سرویس ادبیات و هنر در یک مجله معتبر فرهنگ و ادب فعالیت می‌کنم. تلاش من این است که پلی باشم بین نویسندگان و خوانندگان و آثار ارزشمند را به جامعه معرفی کنم.